Artistieke Expressie

Door te werken met kunst verbreed je continu je leefwereld en dus je mogelijkheid om om te gaan met die wereld waar we in leven. Het open jeugdwerk heeft dan ook nog eens de luxe van de openheid. Bij ons hoeft er niets. Jongeren kunnen er vrijblijvend aan de slag met kunst om zich te ontwikkelen op hun eigen tempo, zonder punten te krijgen of proeven te moeten doen.

Er is nood aan zulke plekken. Dat bewijzen de vele open jeugdwerkinitiatieven die al enkele jaren succesvol werken met jongeren en kunst in de vrije tijd. Die initiatieven werken (on)rechtstreeks rond heel wat vaardigheden:

• sociale vaardigheden

• teamgeest

• onzekerheden kunnen aanvaarden

• flexibel werken

• observeren

• doorzetten

• openstaan voor meerdere oplossingen

• een visionaire denkwijze ontwikkelen

Artistieke expressie valt uiteen in drie categorieën: actief, receptief of reflectief.

• Actief = het zelf beoefenen van een kunstdiscipline zoals dans, theater, beeldende kunst…. Je leert zo vooral op technisch niveau materialen en technieken kennen en gebruiken.

• Receptief = kijken en luisteren naar kunstproducten zoals een dans- of theatervoorstelling, een tentoonstelling... Daardoor leer je kenmerken, stijlen en stromingen herkennen en kan je over de kunstuiting praten.

• Reflectief = nadenken en praten over kunst. Eigenlijk reflecteer je voortdurend tijdens artistieke processen. Dat is de basis om inhoudelijk rond kunst te werken.

De totaalbeleving van kunst ligt in een mix van de drie categorieën. Jouw jeugdhuis is dus best ook met alledrie bezig om een goed project rond artistieke expressie te doen. De focus in de bovenlokale projecten ligt wel duidelijk op de actieve beleving. Je beoefent een kunstdiscipline, creëert iets en komt ermee naar buiten. Kort gezegd betekent artistieke expressie in jouw open jeugdwerkinitiatief dan dat er vooral kunst gemaakt wordt, in individuele trajecten of in groep.

De inhoud van de artistieke projecten kan erg divers zijn. Sommige jeugdhuizen vertrekken vanuit de klassieke kunstdisciplines zoals dans, theater, beeldende kunst, film, fotografie, muziek… Het wordt wel vaak interessanter als er een inhoudelijke lijn wordt gekozen die richting geeft aan de discipline. Enkele voorbeelden uit de praktijk: upcycling als rode draad in textielontwerp of meubeldesign, licht en geluid in de publieke ruimte als rode draad voor audiovisuele kunst, dialect als rode draad voor singer-songwriters en filmmakers enzovoort.

Als jullie een artistiek project willen starten, raadpleeg dan zeker de jongeren aanwezig in de buurt. Wat willen zij doen?

Verzamel artistieke jongeren in en rond het jeugdhuis en daag hen uit om met kunst aan de slag te gaan. Dat kan je op verschillende manieren doen:

• Een goede voorbereiding is het halve werk. Vraag aan de jongeren wat er bij hen leeft. Zijn ze geïnteresseerd in het maken van YouTube-filmpjes? Laat dat niet liggen en doe er iets mee. Stel je als open jeugdwerkinitiatief bescheiden op. Beslis niet in welke discipline jullie een traject willen uitbouwen voor jongeren. Laat je doelgroep uitmaken wat kunst is. Zo vergroot je ineens hun eigenaarschap.

• Breng goede voorbeelden onder de aandacht, bijvoorbeeld door artiesten uit te nodigen en hen te laten vertellen over hun ervaringen, werkproces, technieken…

• Geef technische input. Stimuleer jongeren om nieuwe technieken te verkennen in artistieke disciplines. Dat kan door een workshopreeks zeefdruk, singer-songwriting, bloggen/vloggen….

• Geef inhoudelijke input, bijvoorbeeld door sessies onder begeleiding van professionele artiesten.

Daarnaast is je rol als open jeugdwerkinitiatief om faciliteiten aan te bieden. Dat kan gaan over een atelier of andere werkruimte of een klein budget, maar ook over contacten met een netwerk van artiesten die vragen beantwoorden, tips geven of optreden als meter/peter. Daarnaast kun je ontmoetingen en toonmomenten organiseren waarop artistieke jongeren hun werk kunnen presenteren. Denk daarbij zeker aan een samenwerking met de lokale bibliotheek, de Week van de Amateurkunsten of de Dag van de Jeugdhuizen.

Kies je voor enkele losse workshops een lang traject met toonmoment? Ga je vooral actief aan de slag of wil je eerder discussie opwekken? Artistieke expressie kan veel vormen aannemen, maar je houdt maar beter rekening met de volgende dingen:

• respect voor het tempo van je doelgroep(en);

• een evenwaardige samenwerking met je verschillende partners;

• kwaliteitsvolle begeleiding;

• draagvlak in en rond je organisatie, bijvoorbeeld via een projectstuurgroep.

Een open jeugdwerkinitiatief met een gesubsidieerd bovenlokaal project heeft als extra troef een projectmedewerker in huis. Die kan zich verdiepen in de sociale cohesie tussen je jongeren en de buurt.

Heeft jouw jeugdhuis geen projectmiddelen ontvangen, maar wil je toch aan de slag? Neem dan even contact op met Formaat of ga op zoek naar één van de open jeugdwerkinitiatieven in je buurt. Die initiatieven zijn vaak op zoek naar partners. Wie weet wordt jouw initiatief een nieuwe artistieke hotspot.

Voor een geslaagd project moet je het af en toe over een andere boeg durven gooien. In het experiment zit vaak de belofte voor verrassende en succesvolle projecten in de toekomst. Tegelijk zijn mensen gewoontedieren en komt verandering niet steeds uit de lucht gevallen. Houd je project (en bij uitbreiding je open jeugdwerkinitiatief) fris met deze zeven tips:

• Zet de eerste stap. Geef als raad van bestuur of beroepskracht zelf het goede voorbeeld door nieuwe ideeën in het rond te strooien. Iemand moet de eerste stap zetten en waarom zou jij dat niet zijn? Door zelf uit je comfortzone te treden moedig je vernieuwing aan.

• Zet iedereen aan het denken. Nieuwe ideeën kunnen van iedereen komen, maar je moet ze er wel uit krijgen. Organiseer daarom een brainstorm binnen een bepaald kader. Hoe bereiken we jongeren die meer dan tien kilometer van het jeugdhuis wonen? Welke activiteit kunnen we organiseren zonder toog? Wat als we geen muziek meer hebben? Door grenzen te creëren komen er vaak nieuwe inzichten en ideeën naar boven.
  

• Maak iemand verantwoordelijk. Bespreek wie de zotte ideeën opvolgt. Neen, deze persoon moet niet alles zelf uitvinden. Maar hij of zij zorgt ervoor dat interessante ideeën verder worden ontwikkeld, al is het maar door af en toe eens aan de mouw te trekken van de persoon die het idee binnen bracht.
  

• Geef ruimte. Creëer tenminste één ruimte die voorbehouden is voor vernieuwing. Een hoekje van het open jeugdwerkinitiatief dat elke maand een nieuwe invulling krijgt of een stuk van het berghok waar ruimte is om eens iets uit te proberen. Een toegankelijke, open ruimte bevordert de creativiteit.
  

• Creëer een innovatienetwerk. Ga op zoek naar inspiratie. Ga eens langs bij andere organisaties, andere open jeugdwerkinitiatieven, cultuurcentra, bedrijven… Hoe pakken zij dingen aan? Kan je daar iets van leren? Leg contacten met personen die met originele invalshoeken afkomen en bouw zo een innovatienetwerk rond jouw jeugdinitiatief. Lees er zeker de digitale publicatie Artistieke expressie op na over hoe je kan samenwerken met andere organisaties.
  

• Experimenteer. Wacht niet tot jullie idee bijna perfect is afgewerkt om het in de praktijk uit te testen. Gooi het in de groep, test het uit en kijk hoe je het kunt verbeteren.

• Durf te falen. Je weet nooit op voorhand of iets zal slagen. Het is geen ramp om de bal af en toe mis te slaan. Als een experiment faalt, kun je er achteraf altijd wel eens goed om lachen.

Dit is een gevarieerde greep uit open jeugdwerkinitiatieven in Vlaanderen en Brussel die bezig zijn met artistieke expressie. Ze geven je een goed idee van wat er allemaal kan. Let op: veel van deze projecten zetten niet alleen in op artistieke expressie, maar ook op sociale cohesie en/of ondernemerszin.

Antwerpen: De Vonk

“Plateau is het artistiek project van Jeugdhuis De Vonk in Geel. Jongeren tussen 14 en 30 jaar laten er hun creatieve kronkels de vrije loop binnen kunstdisciplines als muziek, theater, dans, audiovisuele, beeldende kunst … Er is een fris aanbod van workshops, cursussen, uitstappen en evenementen met kunst als rode draad. Zowel jonge veulens als beloftevolle talenten krijgen ruimte, podiumkansen en begeleiding op maat. Plateau zet hen op de kaart!”

Brussel en Vlaams Brabant: Sojo

“Met Sojo Sounds bieden we lokale bands repetitieruimte én een podium aan. Jongeren leren bij ons hoe ze een hele concertavond in elkaar moeten boksen en worden daarin ondersteund door de projectmedewerker van JH Sojo. Maandelijks wordt er zo één concert georganiseerd. De jongeren doen de promo, boeken de bands, overleggen met de technische crew die instaat voor het geluid, organiseren de bar en laten het financiële plaatje kloppen.

Het project zet dan ook in op vorming. Zo is er een opleiding concertorganisatie in de vorm van infomomenten en workshops en organiseren we ook cursussen voor licht en geluid. Uit die opleidingen komen technici die binnen en buiten Sojo aan de slag gaan met hun kennis. Zo willen we het Leuvense concertgebeuren professionaliseren en laten bloeien.”

Limburg: De Serre

“De Serre is een creatieve broeikas in het hart van Hasselt. De artistieke kern van het huis bestaat uit verschillende ruimtes:

• De Vitrine: een expositieplek voor jonge kunstenaars om kunst laagdrempelig aan de man te brengen

• De Broeikas: een multifunctionele ruimte die plaats biedt voor live-acts & dj’s, met een mix van pioniers en regionaal talent

• Werk aan de winkel: een gevarieerd aanbod van workshops binnen duurzaamheid en artistieke creatie.

• Het Zeefdrukatelier: de plaats waar creativiteit in textiel hoogtij viert.

Daarnaast biedt De Serre onder de noemer Wildgroei trajecten aan voor jongeren die hun talent willen ontwikkelen binnen een actuele kunsttak.Het eerste traject in 2020 combineerde het leerproces van verschillende textielbewerkingstechnieken om een afgewerkt product op de markt te brengen.”

Oost-Vlaanderen: Den Eglantier

“Met EXPART creëren we kansen voor jonge makers uit Sint-Niklaas en omstreken door participatieve trajecten uit te zetten met partners uit het culturele veld. Jongeren worden intensief begeleid en krijgen zo de kans om samen te leren, te creëren en te leren creëren. Het project verbindt, belicht en ondersteunt jonge creatieve beestjes door in te zetten op ontmoeting, artistieke coaching en het aanreiken van een netwerk van en voor jonge makers. EXPART gebruikt kunst als middel om in dialoog te gaan met jongeren om zo tot een duurzame kruisbestuiving te komen tussen cultuureducatie en jeugdwerk.”

West-Vlaanderen: Ten Goudberge

“Bij JC Ten Goudberge ondersteunen we jongeren in hun project. We laten hen niet alleen hun talenten ontdekken, maar ook ontwikkelen. Onder de noemer “BAT” organiseren we workshops, Inspiratiesessies en projecten in de buitenruimte (BAT in’t PARK, Wevelgem-BAT…).
Alles wat we doen, is gebaseerd op ideeën van onze bezoekers, leden en vrijwilligers.”