Heel wat jongeren vinden hun weg niet naar het dienst-, hulp- of zorgverleningsaanbod waar ze nood aan hebben. Daarom wordt er vanuit het jeugdwelzijnswerk al jaren via outreachend werk extra ingezet op het bereiken van deze jongeren. De laatste jaren is er ook in het open jeugdwerk een groeiende aandacht voor deze manier van werken, het vrijetijdsaanbod is namelijk niet voor alle jongeren even toegankelijk.
Gezien er binnen het open jeugdwerk steeds vaker geëxperimenteerd wordt met vormen van outreachend werken, willen we met dit artikel een globaal beeld geven van wat deze werkvorm kan inhouden. Indien je binnen jouw organisatie outreachend aan de slag wil gaan, raden we je ten zeerste aan om je hier verder in te verdiepen. Je kan daarvoor onder andere terecht bij Uit De Marge en SAM vzw, organisaties die heel wat kennis en expertise hebben opgebouwd in outreachend werken en alles wat daarbij komt kijken.
Wat is outreachend werk?
Outreachend werk is een verzamelnaam voor verschillende werkvormen waarbij je naar buiten treedt met je werking. Het is een actieve werkvorm die gericht is op het bevorderen van het welzijn (in brede zin) van de doelgroep door je te begeven naar hun leefwereld. De outreachend werker vertrekt steeds vanuit de participatieve basishouding en benadert de doelgroep vanuit gelijkwaardigheid en met een positieve insteek.
Outreachend werk zet bovendien in op politiserend werken met het oog op structurele verandering binnen je eigen organisatie, het beleid en de publieke opinie om de leefomstandigheden en de kansen van de doelgroep te verbeteren.
Als we spreken over outreachend werken, worden er vaak verschillende termen gebruikt die volledig of gedeeltelijk dezelfde lading dekken. Voor de duidelijkheid lijsten we hier een aantal veelgebruikte termen op:
“Jeugdopbouwwerkers werken vindplaatsgericht met kinderen en jongeren in een maatschappelijk kwetsbare situatie. Ze brengen hun situatie in kaart en gaan aan de slag met hun noden. Ze organiseren een vrijetijdsaanbod en adviseren lokale diensten en andere actoren. Daarnaast nemen ze nemen een signaalfunctie op en bemiddelen op het terrein.” (bron: uitdemarge.be)
“Straathoekwerk gaat actief op zoek naar die mensen op straten en pleinen, op café, in de gevangenis, bij hen thuis... Straathoekwerk is dus een vorm van outreachend werken.
Straathoekwerkers investeren tijd en bieden een luisterend oor. Ze leren de gasten en hun situatie kennen. (Het straathoekwerk spreekt niet over patiënten of cliënten maar over gasten.) Ze ondersteunen hen om aansluiting te vinden bij de samenleving. Dat heet actief, positief en relationeel werken in het tempo van de gast. Straathoekwerkers kennen de leefomstandigheden van hun doelgroep en de dynamieken van de wijk en stad eromheen. Daardoor kunnen ze ook werken aan structurele veranderingen met als doel sociale uitsluiting tegen te gaan.” (bron: samvzw.be)
Vanuit de vaststelling dat de publieke ruimte onder druk staat en het steeds minder evident wordt om er als jongere gewoon ‘te zijn’, kan het als jeugdwerkorganisatie een sterk signaal zijn om uit te breken en een rol op te nemen in de publieke ruimte via tijdelijke invullingen, vindplaatsgericht en outreachend werk, pleinwerk…
Het is een manier om de eigen organisatie bekender te maken bij jongeren die moeilijker te bereiken zijn, een breder publiek aan te spreken en meer herkenbaarheid en begrip te creëren bij buurtbewoners en partnerorganisaties. De publieke ruimte is een belangrijke leerplek voor jongeren waar ze kunnen experimenteren met sociale interactie en waar ze leren omgaan met diversiteit in het algemeen.
Als organisatie outreachend werken
Als je als open jeugdwerkorganisatie wil inzetten op outreachend werk is het belangrijk om je organisatie daarop voor te bereiden. Door vanuit je organisatie naar buiten te trekken, leer je nieuwe mensen kennen en breng je nieuwe invloeden binnen. Nieuwe interesses en andere noden kunnen een grote invloed hebben op je organisatie, je aanbod, je inrichting... Zorg er daarom voor dat je eerst de verwachtingen helder krijgt. Verwerk deze manier van werken zeker in de missie en visie van jouw organisatie.
Outreachend werken is bovendien een vak apart en vraagt om een goede, professionele omkadering. Zorg voor voldoende ondersteuning van de outreacher in de vorm van een vlot bereikbaar aanspreekpunt, bijvoorbeeld de coördinator, die een goed beeld heeft van wat outreach allemaal inhoudt.
Creëer een duidelijk handelingskader in de vorm van een deontologische code, zodat de outreacher weet op welke manier die met gevoelige informatie over jongeren moet omgaan. De deontologische code van Uit de marge kan je daarin heel wat handvatten bieden.
Tips om als organisatie voor een goed kader te zorgen:
- Vertrek vanuit een duidelijke visie: waarom wil je outreachend werken, wat wil je daarmee bereiken en hoe wil je dat aanpakken? Organiseer bijvoorbeeld een projectgroep (met ervaren outreachers, bestuurders, partners…) die mee de inhoudelijke lijnen uittekent. Zorg zo voor meer gedragenheid binnen en rond je werking.
- Zorg als organisatie dat een outreacher een aanspreekpunt heeft en dat er steeds iemand vlot bereikbaar is als de outreacher op stap gaat.
- Zorg voor een duidelijk handelingskader zodat de outreacher weet hoe en waar die terecht kan bij ‘moeilijke’ hulpvragen van jongeren.
- Stimuleer de outreacher om vormingen te volgen en deel te nemen aan uitwisselingsmomenten met andere outreachers.
Voor meer tips & tricks kunnen jullie terecht op de website outreachtips.be van Vagevuur vzw.
SAM vzw, steunpunt mens en samenleving, heeft een uitgebreid aanbod voor leidinggevenden van outreachers. Deelname aan vormingen en uitwisseling raden we zeer aan.
Als outreacher aan de slag
Als je als jeugdwerker outreachend aan de slag gaat, begeef je je zo vaak als mogelijk in de leefwereld van jongeren. Naast alle kansen die je zo kan creëren, komen er weliswaar heel wat uitdagingen bij kijken. Outreach is een vak apart met een heel eigen manier van werken, die bovendien erg afhankelijk is van de context waarin je je beweegt.
Die specifieke manier van werken valt niet in een kort artikel uit de doeken te doen. Je leest hieronder enkele tips voor de beginnende outreacher, maar het is belangrijk om te weten dat het in de eerste plaats een praktijk is die je al doende onder de knie krijgt. Je leert geen instrument te bespelen door erover te lezen. Het volgen van een vorming of inspiratie halen bij meer ervaren outreachers kan daarbij een hele hulp zijn. Voor vormingen en lerende netwerken kan je terecht bij Uit de marge.
Tips voor de outreacher
- Ga onmiddellijk de straat op en neem je tijd om de buurt en de jongeren te leren kennen. Geef jezelf daarbij een concreet doel, de eerste weken dat je de straat op trekt kunnen erg onwennig aanvoelen. Je kan bijvoorbeeld een grondplan gebruiken en een aantal zaken in kaart brengen zoals de pleintjes waar jongeren ‘hangen’, schoolpoorten, camera’s, plekken waar graffiti wordt gespoten...
- Begeef je in de leefwereld van jongeren en wees daarbij te allen tijde jezelf, dat is de beste manier om een duurzame vertrouwensrelatie met jongeren op te bouwen.
- Spreek regelmatig af met collega-outreachers. Je kan veel leren door ervaringen uit te wisselen.
- Hou een dagboek bij als instrument voor zelfreflectie.
- Heb oog voor je eigen mentaal welzijn en het evenwicht tussen werk en privé. Communiceer hier open over naar je klankbord, je bestuur.
Meer tips en tricks voor de startende outreacher vind je op de website outreachtips.be van Vagevuur vzw.
Voor vormingen rond outreachend werken en netwerken met collega-outreachers vind je een uitgebreid aanbod bij Uit de marge.
Als lokaal bestuur outreachend werk ondersteunen
Als ondersteunende jeugddienst of als beleidsmaker is het heel belangrijk dat je bewust kiest voor outreachend werk. Het is namelijk geen evidente methode die veel tijd en investering vraagt. Als er daarentegen voldoende ruimte en tijd wordt voorzien, zal het op lange termijn heel wat opleveren. Het preventieve karakter zal uiteindelijk werk en tijd besparen, maar het vraagt eerst wel een stevige investering.
Geef reeds bij de aanvraag veel ruimte voor een open planning. Als outreachend werker, word je jobinhoud heel sterk bepaald door de jongeren en thema’s die je tegenkomt. Zaken lopen dus sowieso anders dan gepland. Het verantwoordingsverslag is wel een goede manier om nadien een heel concreet beeld te krijgen van wat werd gerealiseerd. Het is daarom belangrijk om de organisatie in kwestie aan te raden om alles goed bij te houden in een dagboek. Verhalen kunnen hier een goed beeld geven. Een beeld van de hoeveelheid aan thema’s waarover het gaat, waar je mee bezig bent, welke jongeren je bereikt en hoe... Getuigenissen, filmpjes... zijn goede instrumenten om als subsidiërende overheid een beeld te krijgen van de bereikte resultaten.
Leg de focus dus niet op kwantitatieve cijfers, wel op tijd en duurzaamheid. Een band opbouwen is essentieel en vraagt veel tijd, zeker in het eerste jaar. Die investering is belangrijk om resultaten te kunnen halen op langere termijn. Bovendien is het niet opportuun om dit gedurende een afgebakende periode te doen. Via outreachend werk kan je jongeren opnieuw perspectief bieden. Hen een jaar later laten vallen of weer doorsturen naar een andere organisatie is dan ook nefast voor het vertrouwen van de doelgroep en het geloof in kansen voor iedereen. Denk vooraf goed na welke organisatie hier best op kan inzetten en ga een duurzame samenwerking aan voor een lange periode.
Zorg voor voldoende budget. Eén dag in de week op straat gaan is absoluut onvoldoende om iets duurzaam te kunnen opbouwen. Zorg dat iemand hier een fulltime job van kan maken en dat die persoon minstens 60% van zijn tijd buiten kan doorbrengen.
