Beleidsprocessen in je gemeente

Elke zes jaar, op de tweede zondag van oktober, zijn er gemeenteraadsverkiezingen. De uitslag van die verkiezingen bepaalt hoe de zetels in de gemeenteraad verdeeld worden.

Alle Belgen vanaf de leeftijd van 18 jaar zijn verplicht om te gaan stemmen. Op de website van de Vlaamse Overheid vind je meer informatie over stemrecht en stemplicht.

Politici die zich kandidaat stellen voor de gemeenteraadsverkiezingen, zullen in de aanloop naar de verkiezingen campagne voeren. De kandidaten willen de kiezers overtuigen van hun standpunten en hun visie op de stad of gemeente. Zo krijg je misschien een brochure van een politieke partij in je brievenbus of zal je in het straatbeeld tal van affiches zien hangen. Op die manier kom je te weten welke politici zich kandidaat stellen en wat de inhoudelijke standpunten van de partij zijn. Elke kandidaat op de lijst moet in de gemeente wonen waar die deelneemt aan de verkiezingen.

Wie stemplichtig is, krijgt enkele weken voor de verkiezingsdag een oproepingsbrief. Daarop staat vermeld in welk stembureau je je stem moet uitbrengen.

Naamstem

In het stemhokje zie je van elke partij de kieslijst met de namen van alle kandidaten. Naast de naam van elke kandidaat staat een bolletje om in te kleuren. Je kan de bolletjes van één of meerdere kandidaten inkleuren. Zo breng je een naamstem of voorkeursstem uit. Let op: je mag maar op één lijst stemmen. Een voorkeursstem geven aan meerdere kandidaten kan dus enkel als die deel uitmaken van dezelfde partij.

Lijststem

Bovenaan elke kieslijst staat ook een bolletje dat je kan inkleuren. Zo breng je een lijststem of kopstem uit. Dan ga je akkoord met de volledige volgorde van de lijst van die partij. Bovenop je lijststem mag je ook nog één of meerdere voorkeursstemmen geven aan kandidaten op diezelfde kieslijst.

Blanco of ongeldig stemmen

Geef je aan geen enkele kandidaat of partij de voorkeur? Dan kan je ook blanco stemmen. Als je op papier stemt, kleur je geen enkel bolletje in. Als je digitaal stemt, duid je de blancolijst aan. Ongeldig stemmen kan enkel bij een papieren stemming door te kleuren op je stembiljet of door kandidaten op verschillende kieslijsten aan te duiden.

Blanco en ongeldige stemmen worden helemaal niet meegeteld. Met andere woorden: je legt je op die manier neer bij de voorkeur van andere kiezers.

Ben je 18 jaar of ouder? Ga dan zeker stemmen. Gemeenteraadsverkiezingen vinden maar om de zes jaar plaats. Grijp die kans om te laten horen wat jij belangrijk vindt in jouw gemeente. Informeer je ook goed over de standpunten van de verschillende politieke partijen om een goede keuze te kunnen maken. Denk niet dat jouw stem geen verschil zal maken: elke stem telt om de zetels in de gemeenteraad te verdelen tussen de partijen.

Daarnaast kan je nog op andere manieren invloed uitoefenen op de gemeenteraadsverkiezingen:

• Als je 18 jaar of ouder bent, kan je jezelf kandidaat stellen als gemeenteraadslid.

• In elke Vlaamse stad of gemeente is een jeugdraad actief. Heel wat jeugdraden organiseren acties in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. Vaak vragen ze aan kinderen, jongeren of jeugdverenigingen wat hun noden en wensen zijn voor hun stad of gemeente.

• Jeugdraden kunnen ook debatten organiseren over hoe het beleid voor kinderen en jongeren er moet uitzien. Vaak doen ze dat in samenwerking met de lokale jeugdverenigingen. Tijdens zo’n debat kan je kandidaat-gemeenteraadsleden op de rooster leggen en te weten komen wat hun toekomstplannen zijn voor jouw stad of gemeente.

• Je kan ook zelf acties organiseren om het programma van politieke partijen of het stemgedrag van je medeburgers te beïnvloeden. Belooft de gemeente al jaren dat er een jeugdhuis komt, maar staat dat er nog altijd niet? Laat horen dat je ontevreden bent en zet een actie op poten.

Op de website van Debattle vind je meer informatie over acties die je kan ondernemen om de gemeenteraadsverkiezingen te beïnvloeden.

De gemeenteraad kan je vergelijken met een parlement, maar dan van je stad of gemeente. De gemeenteraad is dus de wetgevende macht. Het college van burgemeester en schepenen (CBS) doet voorstellen voor het lokale beleid, die de gemeenteraad zal goed- of afkeuren. Zo bepaalt de gemeenteraad welk beleid de gemeente voert. Elke beslissing wordt genomen met een volstrekte meerderheid. Dat wil zeggen dat meer dan de helft van de gemeenteraadsleden moet vóór stemmen om een beleidsvoorstel aan te nemen.

Daarnaast is de gemeenteraad verantwoordelijk voor een aantal bevoegdheden, zoals de oprichting van adviesorganen (bv. de jeugdraad), het opstellen van reglementen voor subsidies en het bepalen van politieverordeningen (bv. Welke straf staat er op het wildplakken van affiches?).

Commissies

De gemeenteraad is met veel verschillende dingen bezig. Daarom worden er vaak commissies opgericht: kleinere groepen van gemeenteraadsleden die over een bepaald thema apart vergaderen. Denk aan thema’s als vrije tijd, milieu en financiën. Dankzij de voorbereidingen in die commissies kan de gemeenteraad vlotter beslissingen nemen.

Toch beslist de gemeenteraad niet alles wat er in de gemeente gebeurt. Veel beslissingen worden enkel door het college van burgemeester en schepenen genomen.

Vergaderingen

De eerste vergadering na de gemeenteraadsverkiezingen is de installatievergadering. Daar leggen alle pas verkozen gemeenteraadsleden de eed af en wordt er een voorzitter gekozen. Alle gemeenteraadsleden van dezelfde lijst of partij vormen samen een fractie.

Meestal komt de gemeenteraad elke maand op een vaste dag samen. De vergaderingen van de gemeenteraad en de commissies zijn steeds openbaar en je kan ze dus bijwonen, behalve wanneer het over personeel gaat.

Het college van burgemeester en schepenen kan je vergelijken met een regering, maar dan van je stad of gemeente. Zo bereidt het CBS de beslissingen voor die de gemeenteraad definitief moet goedkeuren. Met andere woorden: het CBS bestuurt je stad of gemeente en is dus de uitvoerende macht.

Het CBS bestaat uit minstens drie of vier personen: de burgemeester, twee schepenen en de voorzitter van het OCMW (Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn). Het aantal schepenen hangt af van het aantal inwoners van de gemeente. De leden van het CBS zijn allemaal lid van de gemeenteraad en worden ook door de gemeenteraad verkozen.

Het CBS neemt alle beslissingen als team. Als burgemeester of schepen heb je binnen het college dus niet meer macht dan de anderen leden.

Bevoegdheden

Binnen het CBS is er een taakverdeling. Alle leden hebben een aantal bevoegdheden, dat zijn beleidsdomeinen waarvoor zij verantwoordelijk zijn. Bijvoorbeeld jeugd, financiën, openbare werken, sport, ruimtelijke ordening, welzijn en cultuur zijn vaak voorkomende bevoegdheden. Het aantal bevoegdheden verschilt van gemeente tot gemeente.

Het CBS is ook verantwoordelijk voor:

• het aanstellen en ontslaan van personeel;

• het financieel beheer van de gemeente;

• het beheer van gemeentelijke gebouwen;

• het onderhoud van straten en pleinen;

• het afleveren van bouwvergunningen.

Meerderheid

Op basis van de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen worden de zetels in de gemeenteraad verdeeld onder de verschillende partijen. Heeft één partij meer dan de helft van de zetels binnengehaald? Dan is er een meerderheid en kan deze partij alleen besturen.

Coalitie en oppositie

Het komt niet vaak voor dat één partij op zichzelf een meerderheid behaalt. Dan moeten twee, drie of meer partijen een coalitie vormen om samen een meerderheid te hebben. De burgemeester en de schepenen komen altijd uit deze coalitiepartijen. De gemeenteraadsleden uit de partijen die niet in de coalitie zitten, vormen samen de oppositie.

Wisselmeerderheid

In de periode tot de volgende gemeenteraadsverkiezingen zullen beslissingen in de gemeenteraad bijna altijd worden goedgekeurd door de meerderheid.

Uitzonderlijk zijn er binnen de meerderheid verschillende meningen over een dossier. Dan kan een van de coalitiepartijen steun zoeken bij de oppositie om een bepaald voorstel toch goed te keuren. Dat noemen we een wisselmeerderheid.

De meerderheid (één partij of een coalitie) stelt in de periode tussen de verkiezingsdag en de installatievergadering een bestuursakkoord op. Daarin staat wat ze de komende jaren wil realiseren in de stad of gemeente.

Het bestuursakkoord is dus een ruwe schets van het beleid dat de gemeenteraad wil voeren. Daarna moeten die plannen meer gedetailleerd uitgewerkt worden. Daarvoor gebruikt de gemeente de beleids- en beheerscyclus (BBC). Daarin staan beleidsdoelstellingen, actieplannen en acties en de budgetten die nodig zijn om die doelen te realiseren.

In de BBC kunnen gemeentebesturen hun inhoudelijk en financieel beleid dus plannen, uitvoeren, evalueren en bijsturen. De BBC is een geïntegreerd systeem, omdat alle aspecten van het gemeentelijk beleid erin zijn opgenomen. Denk aan mobiliteit, cultuur, jeugd, sport, openbare ruimte, milieu enzovoort.

Beleidsrapporten

Beleidsrapporten helpen de gemeentebesturen om de beheers- en beleidscyclus rond te maken en de workflow te bewaken. Als de BBC het systeem is dat de motor doet draaien, zijn de beleidsrapporten de tandwielen.

Het eerste beleidsrapport is het meerjarenplan. Daarin staan de doelstellingen van het gemeentebeleid en de budgetten die nodig zijn om die doelen te realiseren. Dit plan wordt voorbereid en goedgekeurd tijdens het eerste jaar na de gemeenteraadsverkiezingen, maar kan tijdens de hele beleidsperiode nog aangepast worden.

Het gemeentebestuur is verplicht om een omgevingsanalyse maken voordat ze het meerjarenplan opstellen. Op basis van die omgevingsanalyse kan het gemeentebestuur de nodige beleidskeuzes maken.

Het tweede beleidsrapport is de jaarrekening. Aan het einde van elk jaar maakt het gemeentebestuur een overzicht met alle uitgaven en inkomsten van het jaar.

Beleidsvelden

De gemeente moet de boekhouding goed opvolgen. Om het overzicht te behouden, wordt het gemeentelijk beleid ingedeeld in beleidsvelden, zoals ‘Jeugdsector- en verenigingsondersteuning’. Elk beleidsveld heeft een eigen code.

Voor het overkoepelende thema ‘jeugd’ zijn er vier codes:

• 0750: Jeugdsector- en verenigingsondersteuning

• 0751: Gemeentelijke dienstverlening gericht op kinderen en jongeren

• 0752: Infrastructuur en faciliteiten ten behoeve van kinderen en jongeren

• 075: Overige activiteiten met betrekking tot jeugd

Een meer gedetailleerde uitleg over de beleids- en beheerscyclus én over de beleidsrapporten (meerjarenplan, jaarrekening en aanpassingen van het meerjarenplan) vind je op de website van Debattle.

STAP 1 Voor de verkiezingen: invloed op de partijprogramma’s

In oktober 2024 zijn er opnieuw gemeenteraadsverkiezingen. Dat wil zeggen dat de partijen in 2023 en 2024 hun partijprogramma’s opstellen. Jeugdraden, open jeugdwerkinitiatieven en andere jeugdverenigingen, maar ook individuele jongeren kunnen proberen om een invloed te hebben op die partijprogramma’s. Dat kan je doen door een nota met jouw ideeën te bezorgen aan de politieke partijen, door een debat of een betoging te organiseren of door een petitie te starten. CONTACT Meer ideeën en concrete tools voor dergelijke acties vind je op de website van Debattle.

STAP 2 Tijdens de verkiezingen: stemmen

Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen kan je uiteraard zelf je stem uitbrengen. Wil je ook het stemgedrag van je medeburgers beïnvloeden? Dat kan je doen aan de hand van de acties die hierboven aan bod kwamen.

STAP 3 Vlak na de verkiezingen: invloed op het bestuursakkoord

Na de gemeenteraadsverkiezingen, in het najaar van 2024, wordt de meerderheid of coalitie gevormd. Die meerderheid of coalitie maakt een bestuursakkoord op. Dat gebeurt achter de schermen, maar ook hierop kan je invloed op hebben door je stem te versterken via allerlei acties.

STAP 4 Eerste jaar na de verkiezingen: invloed op de meerjarenplannen

In 2025, tijdens het eerste jaar van de bestuursperiode van het nieuwe gemeentebestuur, worden de bestuursakkoorden omgezet in meerjarenplannen. Dat is een hele belangrijke periode om het beleid te beïnvloeden: het meerjarenplan is het belangrijkste onderdeel van de beleids- en beheerscyclus van je gemeente. Daarin staan alle doelstellingen en de budgetten die nodig zijn om die doelen te realiseren. CONTACT Hoe je na de verkiezingen kan wegen op de opmaak van de meerjarenplannen lees je op de website van Debattle.

STAP 5 Einde van elk jaar: check de jaarrekening

Aan het einde van elk jaar stelt het gemeentebestuur een jaarrekening op. Daarin vind je netjes alle inkomsten en uitgaven van dat jaar terug. Je kan de jaarrekening gebruiken om de doelstellingen en budgetten in je gemeente in het oog te houden.